Мәдениет

Мәдениет (лат. «cultura»- өндеу, егу, тәрбиелеу, дамыту)- адамдардың әлеуметтік болмысты (өмірді, тұрмысты) сақтау мен жаңарту жөніндегі қызметі және осы қызметтің жемістері мен нәтижелері. Әлеуметтік болмыс адамсыз тірлік етпейді, оның табиғаттан айырмашылығы да дәл осы қасиетінде.

«Мәдениет» деген термин әуел баста топырақты (жерді) өңдеу, оны егу (культивирование) дегенді білдірген. Атақты Цицерон осы сөзді ауыспалы мағынада, яғни адам ақылына ықпал жасау, ақылды философиялық өңдеу мағынасында қолданған («cultura animi»).

Бүгінгі түсініктегі «мәдениет» сөзі Еуропада ХҮІІІ ғ. екінші жартысында, Ағарту дәуірінен бастап кең қолдануға түсті. ХҮІІІ ғ. ойшылдары бұл сөзбен табиғи, стихиялы, хайуанаттық болмысқа қарағанда адами өмір бейнесінің ерекшелігін белгілеу үшін пайдалана бастады.

Мәдениет- өте кең, көп мағыналы ұғым, ерекше әлеуметтік құбылыс, оның неше түрлі анықтамалары бар. Бірақ қаншама анықтама болса да (әңгіме тура айтқанда оның санында емес) ең бастыны ойдан шығаруға болмайды; мәдениет және адам тығыз байланысты, түптеп келгенде мәдениет- адам ақыл- ойының, қызметінің, іс- әрекетінің жемісі. Сондықтан кең мағынада мәдениет дегеніміз адам жасайтынның, пайдаланатынның, жетілдірелітіннің бәрі және сол сияқты адам тіршілік әрекетін (жизнедеятельность), адами болмысты (человеческое бытие) ұйымдастырудың, іске асырудың, дамытудың амалдары мен тәсілдерінің жиынтығы.

Әлбетте мәдениеттің екі түрі туралы айтылады- материалдық және рухани. Материалдық мәдениетке өндіріс, техника, каналдар, ғимараттар, компьютерлер , кітаптар, өнердің жетістіктері (материалданған формасында) және т.б. жатады. Рухани мәдениеттің негізгі формалары- мифология және дін, өнер, философия , мораль. Сонымен бірге мәдениетті белгілі критерийлер (негіздер) бойынша басқа да түрлерге бөлу орын алады:

- масштабы бойынша: әлемдік және ұлттық мәдениет;

- географиялық белгі бойынша: батыстық және шығыстық мәдениет;

- субъектісі бойынша: таптық, қалалық, ауылдық, жастар, отбасылық және жеке адам мәдениеті;

- мазмұны және ықпалы бойынша: прогресссивтік және реакцияшыл мәдениет.

-әртүрлі салалардағы қолданылуына байланысты: өндірістік, экономикалық, саяси, ойлау т.б. мәдениет .

Сол сияқты «бұқаралық» және «элитарлық» мәдениеттер, субмәдениет (субкультура) , контрмәдениет (контркукльтура) деп те бөліну бар.

Мәдениет кең ұғым болғасын және өмірдің барлық салаларын қамтитындықтан көп функциялар атқарады: танымдық, ақпараттық, нормативтік (реттеушілік), гуманистік, аксиологиялық, семиотикалық (белгілік, таңбалық) және т.б.